Các bệnh do muỗi truyền như sốt rét, sốt xuất huyết, Zika, Chikungunya, và viêm não Nhật Bản vẫn đang gây ra gánh nặng sức khỏe và kinh tế to lớn trên toàn cầu. Mặc dù đã có nhiều nỗ lực trong kiểm soát muỗi và điều trị, việc phát triển vaccine an toàn và hiệu quả vẫn là một trong những ưu tiên hàng đầu để phòng ngừa dịch bệnh bền vững. Tình hình phát triển vaccine hiện nay đã đạt được những bước tiến đáng kể, đặc biệt là với sốt rét và sốt xuất huyết.

1. Vaccine sốt rét:

Sốt rét là một trong những bệnh truyền nhiễm lâu đời và gây tử vong nhiều nhất trên thế giới. Sau nhiều thập kỷ nghiên cứu, vaccine sốt rét đầu tiên, RTS,S/AS01 (Mosquirix™), đã được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị sử dụng rộng rãi cho trẻ em ở các khu vực có nguy cơ lây truyền sốt rét từ trung bình đến cao vào năm 2021.

• Cách hoạt động: RTS,S/AS01 nhắm vào giai đoạn sớm của ký sinh trùng Plasmodium falciparum (loại ký sinh trùng sốt rét nguy hiểm nhất) trước khi chúng xâm nhập vào gan và gây bệnh.
• Hiệu quả và triển khai: Mặc dù hiệu quả của RTS,S/AS01 là khiêm tốn (khoảng 30-50% trong việc ngăn ngừa các trường hợp sốt rét nghiêm trọng), nhưng nó đã chứng minh khả năng giảm đáng kể tỷ lệ mắc bệnh và tử vong ở trẻ em. Vaccine này đang được triển khai thí điểm ở một số quốc gia châu Phi.
• Các vaccine tiềm năng khác: Nhiều vaccine sốt rét khác đang trong quá trình nghiên cứu và thử nghiệm lâm sàng, một số với hiệu quả cao hơn trong các giai đoạn thử nghiệm sớm, ví dụ như R21/Matrix-M, cũng đã được WHO khuyến nghị sử dụng vào năm 2023. Đây là những dấu hiệu đầy hứa hẹn cho cuộc chiến chống sốt rét trong tương lai.

2. Vaccine sốt xuất huyết:

Sốt xuất huyết là một bệnh do virus gây ra, với bốn chủng huyết thanh khác nhau (DENV-1, DENV-2, DENV-3, DENV-4). Việc phát triển vaccine phức tạp do cần bảo vệ chống lại cả bốn chủng virus, và nguy cơ gây bệnh nặng hơn nếu mắc phải chủng khác sau khi đã nhiễm một chủng.

• Dengvaxia® (CYD-TDV): Đây là vaccine sốt xuất huyết đầu tiên được cấp phép sử dụng. Tuy nhiên, hiệu quả của nó khác nhau tùy thuộc vào tình trạng đã nhiễm virus trước đó của người được tiêm. WHO khuyến nghị vaccine này chỉ nên được sử dụng cho những người đã từng mắc sốt xuất huyết trước đây, do nguy cơ tăng nặng bệnh ở những người chưa từng nhiễm virus.
• TAK-003 (Qdenga®): Một vaccine sốt xuất huyết thế hệ mới hơn, TAK-003, đã cho thấy kết quả đầy hứa hẹn trong các thử nghiệm lâm sàng, bảo vệ chống lại cả bốn chủng huyết thanh, bất kể tình trạng nhiễm virus trước đó. Vaccine này đã được cấp phép sử dụng ở một số quốc gia và đang được xem xét rộng rãi hơn.
• Các vaccine đang nghiên cứu: Nhiều vaccine khác đang được phát triển, sử dụng các nền tảng công nghệ khác nhau như vaccine sống giảm độc lực, vaccine tiểu đơn vị, hoặc vaccine dựa trên RNA thông tin (mRNA).

3. Vaccine cho các bệnh do muỗi truyền khác:

• Vaccine viêm não Nhật Bản (JEV): Đã có vaccine viêm não Nhật Bản an toàn và hiệu quả được sử dụng rộng rãi ở các khu vực có nguy cơ. Vaccine này là một phần quan trọng của các chương trình tiêm chủng quốc gia ở nhiều nước châu Á.
• Vaccine Zika và Chikungunya: Các vaccine phòng Zika và Chikungunya vẫn đang trong giai đoạn phát triển lâm sàng. Do các đợt dịch này có tính chất bùng phát và đôi khi khó lường, việc phát triển vaccine vẫn là một ưu tiên.

4. Thách thức trong phát triển vaccine:

• Tính đa dạng của mầm bệnh: Nhiều bệnh do muỗi truyền có nhiều chủng hoặc huyết thanh khác nhau, đòi hỏi vaccine phải bảo vệ chống lại tất cả các chủng để đạt hiệu quả cao.
• Phản ứng miễn dịch phức tạp: Cơ chế miễn dịch với một số bệnh (như sốt xuất huyết) có thể phức tạp, với nguy cơ tăng nặng bệnh nếu vaccine không tạo ra phản ứng miễn dịch phù hợp.
• Chi phí và khả năng tiếp cận: Chi phí sản xuất và phân phối vaccine có thể là một rào cản lớn, đặc biệt đối với các quốc gia thu nhập thấp.
• Thời gian bảo vệ: Cần đảm bảo vaccine cung cấp khả năng bảo vệ lâu dài để giảm thiểu số lần tiêm nhắc lại.
• Thử nghiệm lâm sàng: Việc tiến hành thử nghiệm lâm sàng quy mô lớn ở các vùng dịch tễ cần nhiều nguồn lực và thời gian.

5. Hướng đi trong tương lai:

Tương lai của vaccine phòng bệnh do muỗi truyền là đầy hứa hẹn. Sự hợp tác giữa các nhà khoa học, tổ chức y tế, chính phủ và ngành công nghiệp dược phẩm đang thúc đẩy quá trình nghiên cứu và phát triển. Bên cạnh vaccine, các biện pháp phòng chống muỗi truyền thống vẫn cần được duy trì và tăng cường. Sử dụng các sản phẩm bảo vệ cá nhân như [màn chụp người lớn Bình Minh](https://www.google.com/search?q=https://changabinhminh.com/danh-muc/6/man-chup-nguoi-lon-binh-minh-an- toàn-tien-loi-ngu-ngon-moi-dem) hay màn chụp trẻ em Bình Minh, cùng với việc giữ vệ sinh môi trường với đồ dùng gia đình Bình Minh tiện lợi, đa năng, giá trị mỗi ngày, vẫn là những bước quan trọng trong chiến lược phòng chống tổng thể.

Việc kết hợp nhiều phương pháp, từ kiểm soát vector đến vaccine và điều trị, sẽ là chìa khóa để đạt được mục tiêu cuối cùng là giảm thiểu gánh nặng từ các bệnh do muỗi truyền trên toàn thế giới.