Trong bối cảnh các biện pháp phòng chống muỗi truyền thống gặp nhiều thách thức do muỗi kháng thuốc và biến đổi khí hậu, công nghệ chỉnh sửa gen muỗi đang nổi lên như một hướng đi mới đầy tiềm năng. Đặc biệt, kỹ thuật "gene drive" hứa hẹn sẽ cách mạng hóa cuộc chiến chống lại các bệnh do muỗi truyền như sốt xuất huyết, sốt rét, Zika, và Chikungunya.

1. Gene drive là gì và hoạt động như thế nào?

Gene drive là một kỹ thuật di truyền đặc biệt, cho phép các gen cụ thể được truyền cho hầu hết các thế hệ con cháu, thay vì chỉ 50% như trong di truyền Mendel thông thường. Điều này có nghĩa là một đột biến gen mong muốn có thể nhanh chóng lan rộng khắp quần thể muỗi hoang dã chỉ trong vài thế hệ.

Có hai cách tiếp cận chính của gene drive để kiểm soát muỗi:

• Giảm quần thể muỗi: Kỹ thuật này nhằm mục đích làm giảm số lượng muỗi mang mầm bệnh. Ví dụ, các nhà khoa học có thể tạo ra gen gây vô sinh ở muỗi cái hoặc gen gây tử vong ở giai đoạn ấu trùng. Khi muỗi mang gen drive được thả vào môi trường, chúng sẽ giao phối với muỗi hoang dã, và gen vô sinh/gây tử vong sẽ nhanh chóng lan rộng, làm giảm đáng kể quần thể muỗi có khả năng truyền bệnh.
• Ngăn chặn khả năng truyền bệnh: Thay vì giảm số lượng muỗi, cách tiếp cận này tập trung vào việc thay đổi gen của muỗi để chúng không còn khả năng mang hoặc truyền virus/ký sinh trùng gây bệnh. Ví dụ, các gen có thể được chỉnh sửa để muỗi trở nên miễn nhiễm với virus sốt xuất huyết hoặc ký sinh trùng sốt rét. Khi những con muỗi này được thả ra, gen miễn nhiễm sẽ lan truyền, khiến quần thể muỗi không còn là mối đe dọa sức khỏe cộng đồng.

2. Tiềm năng và lợi ích của công nghệ chỉnh sửa gen muỗi:

• Hiệu quả cao và bền vững: Gene drive có khả năng tự duy trì và lan rộng trong quần thể, giúp kiểm soát muỗi trên diện rộng một cách hiệu quả và bền vững hơn so với các phương pháp truyền thống đòi hỏi sự can thiệp liên tục.
• Giải quyết vấn đề kháng thuốc: Khác với thuốc diệt côn trùng, gene drive không nhắm vào cơ chế sinh lý mà nhắm vào gen của muỗi, do đó có thể vượt qua vấn đề kháng thuốc.
• Tiếp cận những khu vực khó khăn: Công nghệ này có thể tiếp cận và kiểm soát muỗi ở những khu vực khó tiếp cận hoặc những nơi mà các phương pháp truyền thống kém hiệu quả.
• Giảm gánh nặng bệnh tật: Nếu thành công, gene drive có thể làm giảm đáng kể số ca mắc và tử vong do các bệnh truyền nhiễm, cứu sống hàng triệu người và giảm gánh nặng kinh tế cho các quốc gia bị ảnh hưởng.

3. Những lo ngại và thách thức:

Mặc dù có tiềm năng lớn, công nghệ chỉnh sửa gen muỗi cũng đặt ra nhiều lo ngại và thách thức cần được giải quyết cẩn thận:

• Đạo đức và chấp nhận xã hội: Việc thay đổi gen của sinh vật trong tự nhiên gây ra những tranh cãi về đạo đức. Cần có sự đối thoại cởi mở và sự chấp nhận của cộng đồng trước khi triển khai rộng rãi.
• An toàn sinh học và tác động môi trường: Có những lo ngại về tác động không mong muốn lên hệ sinh thái. Ví dụ, nếu một loài muỗi bị loại bỏ hoàn toàn, liệu có ảnh hưởng đến các loài khác phụ thuộc vào chúng trong chuỗi thức ăn? Cần có các nghiên cứu toàn diện và thử nghiệm trong môi trường kiểm soát chặt chẽ để đánh giá rủi ro.
• Khả năng đảo ngược: Nếu có tác động tiêu cực không mong muốn, việc đảo ngược quá trình gene drive sẽ rất khó khăn hoặc thậm chí không thể.
• Sự phát triển của kháng gene drive: Mặc dù gene drive có thể vượt qua kháng thuốc, nhưng vẫn có khả năng muỗi sẽ phát triển khả năng kháng lại chính gene drive theo thời gian.

4. Triển vọng và hướng đi trong tương lai:

Công nghệ chỉnh sửa gen muỗi vẫn đang trong giai đoạn nghiên cứu và thử nghiệm. Các nhà khoa học đang làm việc để hiểu rõ hơn về cơ chế hoạt động, đánh giá rủi ro và phát triển các cơ chế an toàn để kiểm soát gene drive. Các thử nghiệm trên thực địa đã và đang được tiến hành trong môi trường kiểm soát nghiêm ngặt.

Bên cạnh công nghệ gene drive, các biện pháp phòng chống muỗi truyền thống vẫn đóng vai trò quan trọng. Việc sử dụng màn chụp tự bung Bình Minh hoặc màn chụp Bình Minh đỉnh rộng thoáng hơn, rộng hơn, ngủ ngon hơn vẫn là giải pháp hữu hiệu để bảo vệ cá nhân và gia đình khỏi muỗi đốt, đặc biệt là khi ngủ. Các sản phẩm này, cùng với chăn ga gối đệm Bình Minh êm ái từng giấc ngủ, bền bỉ từng ngày, góp phần tạo nên một không gian nghỉ ngơi an toàn và thoải mái.

Tương lai của công nghệ chỉnh sửa gen muỗi còn nhiều câu hỏi, nhưng nó chắc chắn là một lĩnh vực đầy hứa hẹn, có thể thay đổi cách chúng ta đối phó với các bệnh do muỗi truyền trong tương lai. Sự hợp tác quốc tế, nghiên cứu kỹ lưỡng, và sự tham gia của cộng đồng sẽ là chìa khóa để khai thác tiềm năng này một cách có trách nhiệm và hiệu quả.