Sự xuất hiện và lây lan của muỗi kháng thuốc diệt côn trùng đang trở thành một trong những thách thức lớn nhất đối với công tác phòng chống các bệnh truyền nhiễm do muỗi gây ra như sốt xuất huyết, sốt rét, Zika, và Chikungunya. Khả năng kháng thuốc của muỗi làm giảm hiệu quả của các công cụ kiểm soát truyền thống, đe dọa sức khỏe cộng đồng và đòi hỏi những chiến lược đối phó cấp bách và toàn diện.

1. Cơ chế kháng thuốc diệt côn trùng ở muỗi:

Kháng thuốc diệt côn trùng là khả năng của một quần thể côn trùng sống sót và sinh sản sau khi tiếp xúc với liều lượng thuốc diệt côn trùng mà thông thường sẽ gây tử vong. Cơ chế này thường phát triển thông qua chọn lọc tự nhiên: khi thuốc diệt côn trùng được sử dụng, những cá thể muỗi có gen kháng thuốc sẽ sống sót và truyền lại gen này cho thế hệ sau. Theo thời gian, quần thể muỗi sẽ trở nên ngày càng kháng thuốc.

Có nhiều cơ chế sinh hóa và sinh lý dẫn đến kháng thuốc ở muỗi, bao gồm:

• Tăng cường chuyển hóa (Metabolic resistance): Muỗi sản xuất nhiều enzyme hơn để phân hủy thuốc diệt côn trùng trước khi chúng có thể gây độc.
• Thay đổi vị trí đích (Target site resistance): Các đột biến gen làm thay đổi cấu trúc protein nơi thuốc diệt côn trùng thường tác động, khiến thuốc không thể gắn vào hoặc giảm hiệu quả gắn kết.
• Giảm sự thâm nhập (Penetration resistance): Lớp biểu bì của muỗi trở nên ít thấm hơn đối với thuốc diệt côn trùng, giảm lượng thuốc đi vào cơ thể.
• Hành vi né tránh (Behavioral resistance): Muỗi thay đổi hành vi để tránh tiếp xúc với thuốc diệt côn trùng, ví dụ như tránh bay vào khu vực đã phun thuốc hoặc thay đổi thời gian đốt.

2. Hậu quả của muỗi kháng thuốc:

Hậu quả của muỗi kháng thuốc diệt côn trùng là rất nghiêm trọng:

• Giảm hiệu quả của các chiến dịch kiểm soát muỗi: Các chương trình phun thuốc diệt muỗi, tẩm màn bằng hóa chất, hoặc sử dụng màn tẩm hóa chất tồn lưu sẽ kém hiệu quả hoặc hoàn toàn thất bại. Điều này dẫn đến sự gia tăng số ca mắc bệnh và các đợt dịch lớn hơn.
• Tăng chi phí phòng chống: Khi thuốc diệt côn trùng hiện có không còn hiệu quả, cần phải tìm kiếm và sử dụng các loại thuốc mới, thường đắt tiền hơn. Điều này làm tăng gánh nặng tài chính cho các chương trình y tế công cộng.
• Nguy cơ bùng phát dịch bệnh trở lại: Tại những khu vực đã kiểm soát được dịch bệnh, sự xuất hiện của muỗi kháng thuốc có thể dẫn đến việc dịch bệnh tái bùng phát, đe dọa thành quả đã đạt được.
• Ảnh hưởng đến sức khỏe con người: Khi các biện pháp phòng chống không còn hiệu quả, người dân sẽ tiếp xúc với nguy cơ mắc bệnh cao hơn, dẫn đến tăng tỷ lệ bệnh tật và tử vong.

3. Các chiến lược đối phó với muỗi kháng thuốc:

Để đối phó với thách thức này, cần có một cách tiếp cận tổng hợp và đa dạng:

• Giám sát và theo dõi tình trạng kháng thuốc: Thường xuyên thu thập mẫu muỗi từ các khu vực khác nhau để kiểm tra mức độ và cơ chế kháng thuốc. Dữ liệu này rất quan trọng để đưa ra quyết định về loại thuốc diệt côn trùng và chiến lược kiểm soát phù hợp.
• Quản lý kháng thuốc (Resistance Management): Áp dụng các chiến lược luân phiên hoặc kết hợp nhiều loại thuốc diệt côn trùng có cơ chế tác động khác nhau để làm chậm quá trình phát triển kháng thuốc. Hạn chế sử dụng một loại thuốc quá thường xuyên.
• Đa dạng hóa các biện pháp kiểm soát muỗi: Không chỉ dựa vào hóa chất, mà cần kết hợp các phương pháp khác như:
  • Kiểm soát nguồn bọ gậy: Loại bỏ các ổ bọ gậy bằng cách dọn dẹp vật dụng chứa nước, khơi thông cống rãnh. Các sản phẩm gia dụng như đồ dùng gia đình Bình Minh tiện lợi, đa năng, giá trị mỗi ngày có thể hỗ trợ việc vệ sinh môi trường.
     
  • Biện pháp sinh học: Sử dụng các tác nhân sinh học như cá ăn bọ gậy, vi khuẩn Bacillus thuringiensis israelensis (Bti) để kiểm soát ấu trùng muỗi.
  • Bảo vệ cá nhân: Khuyến khích sử dụng các biện pháp bảo vệ cá nhân như màn chụp (màn chụp người lớn Bình Minh, màn chụp trẻ em Bình Minh, màn chụp tự bung Bình Minh ), kem chống muỗi, quần áo dài tay. Màn chụp Bình Minh đỉnh rộng thoáng hơn, rộng hơn, ngủ ngon hơn là một lựa chọn tốt để bảo vệ giấc ngủ khỏi muỗi.
     
  • Công nghệ mới: Nghiên cứu và ứng dụng các công nghệ mới như muỗi biến đổi gen (gene drive) hoặc sử dụng vi khuẩn Wolbachia để kiểm soát quần thể muỗi.
• Nghiên cứu và phát triển thuốc diệt côn trùng mới: Đầu tư vào nghiên cứu để tìm ra các loại hóa chất mới có cơ chế tác động khác hoặc các phương pháp kiểm soát muỗi phi hóa chất.
• Nâng cao nhận thức cộng đồng: Giáo dục người dân về tầm quan trọng của việc phòng chống muỗi và sử dụng thuốc diệt côn trùng một cách có trách nhiệm.

Muỗi kháng thuốc diệt côn trùng là một thách thức phức tạp đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ giữa các nhà khoa học, chính phủ, và cộng đồng. Chỉ thông qua một chiến lược đa chiều và bền vững, chúng ta mới có thể hy vọng kiểm soát được mối đe dọa này và bảo vệ sức khỏe toàn cầu.