Biến đổi khí hậu không còn là một khái niệm xa vời mà đang tác động trực tiếp và rõ rệt đến cuộc sống của chúng ta, bao gồm cả sức khỏe cộng đồng. Một trong những tác động đáng lo ngại nhất là sự thay đổi trong hành vi, sự phân bố và khả năng lây truyền bệnh của muỗi. Tác động của biến đổi khí hậu đến sự phát triển của muỗi đang tạo ra những thách thức mới trong công tác phòng chống dịch bệnh truyền nhiễm.

1. Nhiệt độ tăng cao: Nhiệt độ môi trường là yếu tố có ảnh hưởng sâu sắc đến vòng đời và khả năng truyền bệnh của muỗi:

• Rút ngắn vòng đời muỗi: Nhiệt độ ấm hơn làm tăng tốc độ phát triển của muỗi, từ trứng đến muỗi trưởng thành. Vòng đời muỗi có thể được rút ngắn đáng kể, giúp chúng sinh sản nhanh hơn và số lượng cá thể tăng lên nhanh chóng.
• Đẩy nhanh quá trình nhân lên của mầm bệnh: Đối với các virus (như Dengue, Zika) và ký sinh trùng (như sốt rét) trong cơ thể muỗi, nhiệt độ cao hơn sẽ làm tăng tốc độ nhân lên và phát triển của chúng (thời gian ủ bệnh ngoại sinh). Điều này có nghĩa là muỗi sẽ trở thành vật truyền bệnh sớm hơn và có khả năng lây nhiễm cho nhiều người hơn trong suốt quãng đời của chúng.
• Mở rộng phạm vi địa lý: Nhiệt độ tăng cho phép các loài muỗi ưa nhiệt (như muỗi Aedes) mở rộng phạm vi phân bố lên các vùng cao hơn hoặc các khu vực trước đây quá lạnh để chúng tồn tại, dẫn đến sự xuất hiện của các bệnh mới ở những nơi chưa từng có dịch.

2. Thay đổi mô hình mưa (Mưa thất thường, lũ lụt, hạn hán): Lượng mưa và mô hình mưa đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra nơi sinh sản cho muỗi:

• Mưa lớn và lũ lụt: Có thể tạo ra nhiều vũng nước đọng lớn, các vật chứa nước bị ngập, tạo điều kiện thuận lợi cho muỗi sinh sản hàng loạt. Mặc dù lũ lụt quá lớn có thể cuốn trôi ấu trùng, nhưng sau khi nước rút, những vũng nước nhỏ còn lại lại là nơi lý tưởng cho muỗi.
• Mưa thất thường và hạn hán: Các đợt hạn hán kéo dài có thể khiến người dân phải tích trữ nước trong các vật chứa, vô tình tạo ra các ổ bọ gậy tiềm ẩn trong nhà. Khi mưa trở lại, các vật chứa này nhanh chóng trở thành nơi sinh sản lý tưởng cho muỗi Aedes.
• Độ ẩm tăng: Biến đổi khí hậu cũng có thể làm tăng độ ẩm trong không khí, tạo môi trường thuận lợi hơn cho muỗi trưởng thành sinh sống và hoạt động.

3. Các hiện tượng thời tiết cực đoan: Bão, lốc xoáy, sóng nhiệt... có thể tác động đến môi trường sống và sinh sản của muỗi:

• Phá hủy môi trường sống: Các hiện tượng cực đoan có thể phá hủy hạ tầng vệ sinh, làm ngập úng hệ thống thoát nước, tạo ra thêm nhiều nơi đọng nước và rác thải, vốn là nơi sinh sản của muỗi Culex.
• Thay đổi thói quen di cư của động vật: Ảnh hưởng đến chu trình lây truyền bệnh ở các vật chủ trung gian (ví dụ: chim, lợn trong bệnh viêm não Nhật Bản).

4. Mở rộng vùng dịch và tăng nguy cơ dịch bệnh: Tổng hợp các yếu tố trên dẫn đến:

• Sự xuất hiện của dịch bệnh ở các vùng mới: Các bệnh nhiệt đới như sốt xuất huyết có thể lan rộng đến các khu vực trước đây không phải là vùng dịch.
• Tăng cường độ và tần suất dịch bệnh: Các đợt bùng phát dịch có thể nghiêm trọng hơn và xảy ra thường xuyên hơn.
• Thách thức đối với hệ thống y tế: Gia tăng gánh nặng cho hệ thống y tế, đặc biệt ở những quốc gia đang phát triển.

Phòng chống muỗi trong bối cảnh biến đổi khí hậu:

Đối mặt với những tác động của biến đổi khí hậu, công tác phòng chống muỗi càng trở nên cấp bách và phức tạp hơn:

1. Thích ứng với sự thay đổi môi trường: Các chiến dịch diệt lăng quăng, bọ gậy cần được tăng cường và duy trì liên tục, không chỉ vào mùa mưa mà cả mùa khô và những giai đoạn có mưa bất thường.
    
2. Giám sát dịch tễ học tăng cường: Cần có hệ thống giám sát dịch bệnh và côn trùng hiệu quả để phát hiện sớm các thay đổi trong phân bố muỗi và sự xuất hiện của các ca bệnh ở những vùng mới.
3. Tuyên truyền và giáo dục: Nâng cao nhận thức cộng đồng về mối liên hệ giữa biến đổi khí hậu và bệnh do muỗi truyền, khuyến khích mọi người chủ động tham gia phòng chống.
4. Phát triển công nghệ mới: Nghiên cứu và ứng dụng các công nghệ mới trong kiểm soát muỗi, như công nghệ chỉnh sửa gen muỗi, vi khuẩn Wolbachia, có thể là hy vọng mới.
5. Hợp tác đa ngành và quốc tế: Biến đổi khí hậu là vấn đề toàn cầu, đòi hỏi sự hợp tác giữa các quốc gia và các ngành để chia sẻ thông tin, kinh nghiệm và nguồn lực.
6. Biện pháp cá nhân và gia đình: Không chỉ dựa vào các chương trình công cộng, mỗi gia đình cần chủ động bảo vệ mình. Mắc màn khi ngủ là biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả, với các sản phẩm như màn chụp người lớn Bình Minh và màn chụp trẻ em Bình Minh. Sử dụng thuốc chống muỗi, mặc quần áo dài. Giữ vệ sinh môi trường sống sạch sẽ bằng các đồ dùng gia đình Bình Minh tiện lợi. Vệ sinh cá nhân với khăn mặt, khăn tắm mềm mại, thấm hút tốt và có chăn ga gối đệm êm ái cũng góp phần nâng cao sức khỏe tổng thể.

Biến đổi khí hậu là một thách thức toàn cầu và tác động của nó đối với bệnh do muỗi truyền là một minh chứng rõ ràng. Bằng cách hành động ngay hôm nay, chúng ta có thể giảm thiểu rủi ro và xây dựng một tương lai an toàn hơn cho mọi người.