Viêm não Nhật Bản (VNNB) là một bệnh truyền nhiễm cấp tính nguy hiểm do virus gây ra, ảnh hưởng đến não và hệ thần kinh trung ương. Dù không phổ biến rộng rãi như sốt xuất huyết, nhưng VNNB lại có tỷ lệ tử vong cao và thường để lại di chứng thần kinh nặng nề cho những người sống sót, đặc biệt là trẻ em. Nguy cơ tiềm ẩn từ muỗi Culex trong việc lây truyền bệnh này là điều mà mỗi người dân cần phải nhận thức rõ để chủ động phòng ngừa.

1. Viêm não Nhật Bản là gì và lây truyền như thế nào?

• Tác nhân gây bệnh: Bệnh do virus Viêm não Nhật Bản (JEV - Japanese Encephalitis Virus) thuộc họ Flaviviridae.
• Vật chủ truyền bệnh: Virus VNNB lây truyền chủ yếu qua vết đốt của muỗi Culex cái bị nhiễm, đặc biệt là Culex tritaeniorhynchus.
   
• Vật chủ khuếch đại: Lợn và một số loài chim là vật chủ khuếch đại virus quan trọng. Virus nhân lên mạnh trong cơ thể lợn mà không gây bệnh cho chúng, sau đó muỗi Culex đốt lợn nhiễm bệnh và truyền virus sang người. Con người là vật chủ cụt, không lây truyền trực tiếp từ người sang người.
• Thời gian hoạt động của muỗi Culex: Muỗi Culex hoạt động chủ yếu vào ban đêm, từ hoàng hôn đến bình minh.

2. Triệu chứng và tác hại của bệnh viêm não Nhật Bản:

• Thời kỳ ủ bệnh: Thường từ 5-15 ngày.
• Giai đoạn khởi phát: Triệu chứng ban đầu thường không đặc hiệu, giống như cảm cúm: sốt cao đột ngột, đau đầu, nôn mửa, rối loạn tiêu hóa. Trẻ em có thể quấy khóc, bỏ bú, ngủ gà hoặc li bì.
• Giai đoạn toàn phát: Sau 1-3 ngày khởi phát, bệnh tiến triển nhanh và xuất hiện các triệu chứng thần kinh nghiêm trọng:
  • Hội chứng não màng não: Sốt cao liên tục, đau đầu dữ dội, cứng gáy, rối loạn ý thức (li bì, hôn mê), co giật (đặc biệt ở trẻ em).
  • Rối loạn thần kinh thực vật: Vã mồ hôi, da đỏ, mạch nhanh, rối loạn hô hấp.
  • Tổn thương não: Dẫn đến các biểu hiện như liệt tay/chân, khó nói, rối loạn vận động.
• Tác hại và di chứng:
  • Tỷ lệ tử vong cao: Mặc dù đã có vắc xin và các biện pháp điều trị hỗ trợ, tỷ lệ tử vong do VNNB vẫn còn cao, đặc biệt ở trẻ em dưới 15 tuổi.
  • Di chứng thần kinh nặng nề: Khoảng 30-50% số người sống sót sau VNNB có thể phải chịu các di chứng thần kinh vĩnh viễn, bao gồm:
    • Liệt nửa người hoặc tứ chi.
    • Rối loạn vận động, co cứng cơ, run.
    • Rối loạn tâm thần, hành vi (mất trí nhớ, giảm khả năng tập trung, thay đổi tính cách).
    • Động kinh.
    • Chậm phát triển trí tuệ và ngôn ngữ ở trẻ em.
  • Gánh nặng cho gia đình và xã hội: Di chứng khiến người bệnh mất khả năng tự chăm sóc, cần sự hỗ trợ lâu dài, gây gánh nặng kinh tế và tinh thần lớn cho gia đình và xã hội.

3. Cách phòng tránh viêm não Nhật Bản hiệu quả:

Phòng chống VNNB đòi hỏi sự kết hợp của nhiều biện pháp, trong đó tiêm vắc xin là quan trọng nhất:

1. Tiêm vắc xin Viêm não Nhật Bản: Đây là biện pháp phòng ngừa hiệu quả và chủ động nhất.
   • Tiêm vắc xin đầy đủ và đúng lịch theo khuyến cáo của Bộ Y tế, đặc biệt là cho trẻ em ở vùng dịch tễ hoặc các vùng có nguy cơ cao.
   • Liệu trình tiêm thường gồm 3 mũi cơ bản và các mũi nhắc lại theo quy định.
2. Chống muỗi đốt – Bảo vệ cá nhân:
   • Mắc màn khi ngủ: Vì muỗi Culex hoạt động về đêm, việc mắc màn khi ngủ là biện pháp bảo vệ hiệu quả nhất. Đảm bảo màn không bị rách, che kín hoàn toàn giường. Các sản phẩm như màn chụp người lớn Bình Minh và màn chụp trẻ em Bình Minh là lựa chọn an toàn cho gia đình.
   • Sử dụng thuốc chống muỗi: Bôi lên da hoặc quần áo khi ở những nơi có nhiều muỗi vào buổi tối.
   • Mặc quần áo dài tay, dài chân.
   • Lắp đặt lưới chống muỗi cho cửa sổ và cửa ra vào, đặc biệt ở các khu vực nông thôn có chăn nuôi.
3. Diệt lăng quăng, bọ gậy và kiểm soát môi trường sinh sản của muỗi Culex:
   • Muỗi Culex thường sinh sản ở các nguồn nước ô nhiễm, nước thải, ao tù, cống rãnh. Cần thường xuyên khơi thông cống rãnh, vệ sinh các khu vực này để giảm nơi sinh sản của muỗi.
   • Quản lý tốt chuồng trại chăn nuôi (đặc biệt là chuồng lợn) để giảm sự tiếp xúc giữa muỗi với vật chủ khuếch đại.
4. Vệ sinh môi trường sống và cá nhân:
   • Giữ nhà cửa sạch sẽ, thoáng mát, phát quang bụi rậm quanh nhà để hạn chế nơi trú ẩn của muỗi. Các đồ dùng gia đình Bình Minh tiện lợi có thể hỗ trợ việc này.
   • Tắm rửa thường xuyên, sử dụng khăn mặt, khăn tắm mềm mại, thấm hút tốt để loại bỏ mồ hôi và mùi cơ thể. Đảm bảo giấc ngủ ngon với chăn ga gối đệm êm ái.

Viêm não Nhật Bản là một bệnh nguy hiểm với những di chứng nghiêm trọng. Tuy nhiên, với biện pháp phòng ngừa chủ động và hiệu quả nhất là tiêm vắc xin, cùng với các biện pháp kiểm soát muỗi Culex, chúng ta hoàn toàn có thể bảo vệ bản thân và con em mình khỏi nguy cơ tiềm ẩn này.