Sốt rét là một trong những bệnh truyền nhiễm lâu đời và nguy hiểm nhất đối với loài người, đã gây ra hàng triệu ca tử vong trong lịch sử. Mặc dù đã có nhiều tiến bộ trong phòng chống và điều trị, nhưng căn bệnh chết người do muỗi Anopheles truyền này vẫn là mối đe dọa nghiêm trọng, đặc biệt ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới, trong đó có Việt Nam.

1. Sốt rét là gì và lây truyền như thế nào?

• Tác nhân gây bệnh: Sốt rét do ký sinh trùng Plasmodium gây ra. Có 5 loài Plasmodium có thể gây bệnh cho người, trong đó Plasmodium falciparum là loài nguy hiểm nhất, gây sốt rét ác tính và có tỷ lệ tử vong cao nhất.
• Vật chủ truyền bệnh: Ký sinh trùng sốt rét được lây truyền sang người thông qua vết đốt của muỗi Anopheles cái bị nhiễm bệnh. Khi muỗi đốt người bệnh, chúng hút ký sinh trùng vào. Sau khi ký sinh trùng phát triển trong cơ thể muỗi (chu kỳ ngoại sinh), chúng di chuyển đến tuyến nước bọt. Khi muỗi đốt người khỏe mạnh, ký sinh trùng được tiêm vào máu, gây nhiễm bệnh.
   
• Thời gian hoạt động của muỗi Anopheles: Loài muỗi này chủ yếu hoạt động vào ban đêm, từ chập tối đến sáng sớm.

2. Triệu chứng và tác hại của bệnh sốt rét: Sốt rét thường biểu hiện qua các triệu chứng điển hình theo chu kỳ:

• Cơn sốt rét điển hình: Gồm 3 giai đoạn:
  • Giai đoạn rét run: Người bệnh đột ngột rét run toàn thân, kéo dài 15 phút đến 1 giờ.
  • Giai đoạn sốt cao: Nhiệt độ cơ thể tăng vọt lên 39-40°C, người bệnh nóng bừng, đau đầu, khô môi, khát nước, kéo dài 1-3 giờ.
  • Giai đoạn vã mồ hôi: Sốt giảm dần, người bệnh vã mồ hôi như tắm, thân nhiệt trở lại bình thường, cảm thấy mệt mỏi nhưng dễ chịu hơn, kéo dài 2-4 giờ.
• Chu kỳ: Các cơn sốt này thường lặp lại theo chu kỳ 48 giờ (với P. vivax, P. ovale) hoặc 72 giờ (với P. malariae), hoặc không theo chu kỳ rõ ràng đối với P. falciparum (sốt rét ác tính).
• Tác hại và biến chứng nguy hiểm (Sốt rét ác tính): Nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, đặc biệt là do P. falciparum, sốt rét có thể nhanh chóng tiến triển thành ác tính, gây ra các biến chứng đe dọa tính mạng:
  • Sốt rét thể não: Hôn mê, co giật, rối loạn ý thức. Đây là biến chứng nguy hiểm nhất, có tỷ lệ tử vong cao.
  • Thiếu máu nặng: Do ký sinh trùng phá hủy hồng cầu, gây xanh xao, mệt mỏi, khó thở.
  • Suy thận cấp: Gây suy giảm chức năng thận, cần lọc máu.
  • Suy hô hấp cấp: Khó thở nghiêm trọng.
  • Hạ đường huyết: Đặc biệt nguy hiểm ở trẻ em và phụ nữ mang thai.
  • Vỡ lách: Do lách to và sung huyết.
  • Tử vong: Sốt rét vẫn là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở nhiều quốc gia.

3. Cách phòng tránh sốt rét hiệu quả:

Phòng chống sốt rét đòi hỏi sự kết hợp của nhiều biện pháp, tập trung vào việc kiểm soát muỗi Anopheles và bảo vệ con người khỏi muỗi đốt:

1. Mắc màn khi ngủ – Biện pháp hiệu quả nhất:
    
   • Vì muỗi Anopheles hoạt động chủ yếu về đêm, việc mắc màn khi ngủ là biện pháp bảo vệ cá nhân quan trọng nhất, đặc biệt ở những vùng có nguy cơ sốt rét.
   • Sử dụng màn có tẩm hóa chất diệt côn trùng tồn lưu lâu dài (LLINs) đã được chứng minh là rất hiệu quả trong việc tiêu diệt muỗi khi chúng tiếp xúc với màn.
   • Bạn có thể lựa chọn các loại màn chụp người lớn Bình Minh và màn chụp trẻ em Bình Minh để đảm bảo giấc ngủ an toàn cho cả gia đình.
2. Sử dụng thuốc chống muỗi:
   • Bôi lên da hoặc quần áo khi ở ngoài trời vào buổi tối, đặc biệt là ở các khu vực rừng núi, nơi có nhiều muỗi Anopheles.
3. Mặc quần áo dài:
   • Mặc quần áo dài tay, dài chân để che chắn da, hạn chế bề mặt tiếp xúc cho muỗi đốt.
4. Kiểm soát muỗi trưởng thành và ấu trùng:
   • Phun hóa chất diệt côn trùng tồn lưu trong nhà (IRS) hoặc phun không gian ở các vùng có dịch để diệt muỗi trưởng thành. Cần đảm bảo an toàn khi phun thuốc diệt muỗi.
   • Quản lý môi trường sinh sản của muỗi Anopheles: làm sạch các khe suối nhỏ, kênh mương, ruộng lúa không sử dụng, nơi có nước sạch tự nhiên mà muỗi Anopheles ưa thích. Tuy nhiên, việc diệt lăng quăng, bọ gậy cho muỗi Anopheles khó khăn hơn Aedes do môi trường sinh sản rộng lớn.
5. Uống thuốc phòng sốt rét:
   • Đối với những người đi đến vùng sốt rét lưu hành, đặc biệt là khách du lịch, cần tham khảo ý kiến bác sĩ về việc uống thuốc phòng sốt rét (hóa dự phòng) theo phác đồ.
6. Vệ sinh môi trường sống và cá nhân:
   • Giữ nhà cửa sạch sẽ, thoáng mát, phát quang bụi rậm. Đồ dùng gia đình Bình Minh tiện lợi có thể hỗ trợ bạn trong việc này.
   • Tắm rửa thường xuyên, sử dụng khăn mặt, khăn tắm mềm mại, thấm hút tốt để loại bỏ mồ hôi và mùi cơ thể. Đảm bảo giấc ngủ ngon với chăn ga gối đệm êm ái.
7. Điều trị kịp thời:
   • Khi có các triệu chứng nghi ngờ sốt rét, cần đến ngay cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị kịp thời theo phác đồ của Bộ Y tế. Điều trị sớm và đúng phác đồ là chìa khóa để cứu sống bệnh nhân và ngăn ngừa biến chứng.

Sốt rét vẫn là một trong những thách thức y tế lớn trên toàn cầu. Với sự nỗ lực của các chương trình phòng chống sốt rét và ý thức chủ động của cộng đồng trong việc thực hiện các biện pháp bảo vệ cá nhân và kiểm soát muỗi, chúng ta có thể tiến tới mục tiêu loại trừ căn bệnh chết người này.