Virus Zika đã từng gây ra mối lo ngại toàn cầu với các đợt dịch lớn ở nhiều quốc gia, đặc biệt là khu vực châu Mỹ Latinh. Mặc dù các triệu chứng thường nhẹ, nhưng mối đe dọa thực sự của Zika nằm ở khả năng gây dị tật bẩm sinh nghiêm trọng cho thai nhi và các biến chứng thần kinh khác. Mối liên hệ giữa virus Zika và muỗi Aedes là then chốt để hiểu và phòng chống căn bệnh này.

1. Virus Zika là gì và lây truyền như thế nào? Virus Zika thuộc họ Flaviviridae, cùng họ với virus gây sốt xuất huyết Dengue, sốt vàng da, và viêm não Nhật Bản.

• Vật chủ chính: Chủ yếu lây truyền qua vết đốt của muỗi Aedes (muỗi vằn), đặc biệt là Aedes aegypti (muỗi nhà) và Aedes albopictus (muỗi hổ châu Á). Đây cũng là loại muỗi truyền sốt xuất huyết.
   
• Các đường lây truyền khác: Ngoài lây truyền qua muỗi, virus Zika còn có thể lây truyền từ mẹ sang con trong thai kỳ hoặc khi sinh nở, qua quan hệ tình dục (kể cả khi người nhiễm không có triệu chứng), và rất hiếm khi qua truyền máu.

2. Triệu chứng và tác hại của bệnh Zika:

• Triệu chứng điển hình: Phần lớn các trường hợp nhiễm virus Zika (khoảng 80%) không có triệu chứng hoặc triệu chứng rất nhẹ, khó nhận biết. Khi có triệu chứng, chúng thường xuất hiện trong vòng 2-7 ngày sau khi bị muỗi đốt và kéo dài vài ngày đến một tuần. Các triệu chứng phổ biến bao gồm:
  • Sốt nhẹ (thường dưới 38.5°C)
  • Phát ban dạng dát sẩn (ban đỏ, phẳng hoặc gồ nhẹ) có thể lan rộng khắp cơ thể
  • Đau khớp (đặc biệt là khớp nhỏ ở tay và chân)
  • Viêm kết mạc (mắt đỏ)
  • Đau đầu và đau cơ.
• Mối đe dọa chính đối với phụ nữ mang thai: Đây là tác hại đáng sợ nhất của virus Zika. Nếu một phụ nữ nhiễm Zika trong thai kỳ, virus có thể truyền sang thai nhi và gây ra:
  • Dị tật đầu nhỏ (microcephaly): Đây là biến chứng nghiêm trọng nhất, trẻ sinh ra có kích thước đầu nhỏ bất thường, kèm theo tổn thương não nghiêm trọng, dẫn đến chậm phát triển trí tuệ và vận động vĩnh viễn.
  • Các khuyết tật bẩm sinh khác ở não, mắt, thính giác.
• Hội chứng Guillain-Barré (GBS): Mặc dù hiếm gặp, nhiễm Zika có thể là yếu tố khởi phát của hội chứng Guillain-Barré ở người lớn. Đây là một rối loạn thần kinh hiếm gặp, trong đó hệ miễn dịch tấn công các dây thần kinh của chính cơ thể, gây yếu cơ hoặc liệt, có thể cần phải thở máy và hồi phục chậm.
• Các biến chứng khác: Các nghiên cứu đang tiếp tục tìm hiểu thêm về các biến chứng tiềm ẩn khác của Zika.

3. Vai trò của muỗi Aedes trong lây truyền Zika: Muỗi Aedes được coi là "cầu nối" chính giữa virus Zika và con người vì các đặc điểm sinh học và thói quen của chúng:

• Sống gần con người: Muỗi Aedes aegypti (muỗi vằn) là loài muỗi đô thị, sống chủ yếu trong nhà và xung quanh nhà, gần nơi sinh hoạt của con người.
• Ưa nước sạch nhân tạo: Chúng đẻ trứng ở các vật chứa nước sạch nhân tạo như lọ hoa, lu, vại, chén kê chậu cây cảnh, lốp xe cũ. Điều này khiến việc kiểm soát trở nên khó khăn vì những nguồn nước này rất phổ biến trong môi trường sống của con người.
• Hoạt động ban ngày: Muỗi Aedes hoạt động mạnh nhất vào ban ngày, đặc biệt là vào sáng sớm và chiều tối. Điều này có nghĩa là mọi người có nguy cơ bị đốt ngay cả khi đang thức và hoạt động.
• Đốt nhiều lần: Muỗi Aedes có xu hướng đốt nhiều lần trên cùng một người hoặc nhiều người khác nhau trong một buổi, làm tăng tốc độ lây lan virus trong cộng đồng.

4. Cách phòng tránh virus Zika và muỗi Aedes: Vì chưa có vắc xin hoặc thuốc điều trị đặc hiệu cho Zika, phòng ngừa là biện pháp quan trọng nhất, tập trung vào việc kiểm soát muỗi Aedes và bảo vệ cá nhân khỏi muỗi đốt:

• Diệt lăng quăng, bọ gậy – Biện pháp ưu tiên hàng đầu:
   
  • Thường xuyên kiểm tra, cọ rửa và thay nước các vật dụng chứa nước trong và ngoài nhà.
  • Đậy kín các dụng cụ chứa nước.
  • Loại bỏ các vật phế thải có thể đọng nước như lốp xe cũ, vỏ dừa, chai lọ.
  • Phát quang bụi rậm quanh nhà để giảm nơi trú ẩn của muỗi trưởng thành.
• Bảo vệ cá nhân khỏi muỗi đốt:
  • Mắc màn khi ngủ: Luôn sử dụng màn khi ngủ, kể cả ban ngày. Các sản phẩm như màn chụp người lớn Bình Minh và màn chụp trẻ em Bình Minh là lựa chọn an toàn cho gia đình.
  • Sử dụng thuốc chống muỗi: Bôi lên da hoặc quần áo khi hoạt động ngoài trời, đặc biệt vào giờ cao điểm của muỗi (sáng sớm và chiều tối).
  • Mặc quần áo dài tay, dài chân: Hạn chế tối đa vùng da hở.
  • Lắp đặt lưới chống muỗi cho cửa sổ và cửa ra vào.
• Vệ sinh môi trường sống: Giữ nhà cửa sạch sẽ, thông thoáng. Các đồ dùng gia đình Bình Minh tiện lợi có thể giúp duy trì môi trường sống gọn gàng.
• Đặc biệt lưu ý phụ nữ mang thai hoặc dự định mang thai: Nên tham khảo ý kiến bác sĩ về các biện pháp phòng ngừa khi đi đến vùng có dịch Zika. Trì hoãn việc mang thai nếu có thể khi đang sống hoặc du lịch ở vùng có dịch.

Virus Zika và mối đe dọa từ muỗi Aedes là một minh chứng rõ ràng cho tầm quan trọng của việc chủ động phòng chống muỗi trong cuộc sống hàng ngày. Bằng cách thực hiện nghiêm túc các biện pháp phòng ngừa, đặc biệt là diệt lăng quăng, bọ gậy và bảo vệ cá nhân khỏi muỗi đốt, chúng ta có thể giảm thiểu đáng kể nguy cơ lây nhiễm và bảo vệ sức khỏe cho thế hệ tương lai.